رشد صنعت و افزایش جمعیت در شهرها، به ساخت و سازهای سوداگرانی منجر شده است که در ساختمان‌ها به موضوعات بهداشتی، تأمین نور کافی و هوای سالم و فضاهای گذران اوقات فراغت توجه کافی نمی‌کنند. از سوی دیگر، ضرورت ایجاد کاربری‌های جدید شهری، برای پاسخ گویی به نیازهای روزافزون شهرنشینان به تدریج باعث کاهش سهم فضای سبز و باغ‌های شهری شده، که پیامدِ محدود شدن دسترسی انسان شهرنشین به طبیعت است. اما بنا بر دلایلی، از اوایل قرن بیستم بدین سو انسان شهرنشین توجه ی دوباره به طبیعت و فضای سبز نشان داد، که نمود عینی آن ایجاد باغ‌های کاربردی به جای باغ‌های تفریحی است که به نیازهای جدید شهروندان پاسخ می‌دهد )پیرموره، 1373: 72( ساکنان شهرهای امروزی تنها به غذا نیازمند نیستند که با برطرف کردن آن، مسئله به نوعی پایان یافته تلقی گردد؛ بلکه مسکن خوب، فضای زندگی مناسب، محیط آرام و تنفس هوای پاکیزه نیز در زمرة نیازهای اصلی و عمده به شمار می‌آیند )شکویی، 1358: 65( البته رشد سریع شهرها را می‌توان از بزرگ‌ترین تهدید کننده‌های محیط زیست برشمرد، که تأثیرات، آن به ساکنان شهرها یعنی انسان‌ها منتقل خواهد شد و تأثیری بس فرساینده بر روح و جسم انسان شهری باقی خواهد گذاشت )بهرام سلطانی، 1372: 41( با توجه به نکات و موضوعات پیش گفته، در دهه اخیر به موازات پارادایم‌های توسعه پایدار و توسعه انسانی، ایده ارتقای کیفیت زندگی شهری مطرح شده و مورد توجه قرار گرفته است. مطالعات نشان داده است که افزایش جمعیت و گسترش شهرنشینی موجب تبدیل فضاهای سبز شهری به سطوح بتنی خشن و نفوذ ناپذیر می‌شود؛ و این روند به ویژه در کشورهای در حال توسعه و جهان سوم نمودی جدی‌تر دارد (Shi, 2002, 18).
پارک‌های شهری دارای نقش اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی هستند، با مزایایی چون درمان بیما ر ی‌های روحی، محیطی مطلوب برای پرورش کودکان، یکپارچگی اجتماعی، حفظ آسایش و نظایر اینها، که در عین حال شاخصی برای ارتقای کیفیت فضای زندگی و توسعه جامعه محسوب می‌شوند. Balram, 2005, 149)).
با توجه به مطالب پیش گفته، در این مقاله سعی شده است تا اهمیت ایجاد پارک در فضای شهری مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.
ادبیات تحقیق پارک‌های شهری
فضاهای سبز عمومی فضاهای سبزی هستند که بازده ی اجتماعی دارند و عموم مردم از آنها در گذران اوقات فراغت، تفریح و مصاحبت با دوستان و گردهمایی‌های اجتماعی و فرهنگی و نظایر اینها استفاده می‌کنند.فضاهای یاد شده اساساً برای این منظور طراحی یا تجهیز شده اند )سعیدنیا، 1379: 32( پارک‌های شهری بخشی از فضاهای سبز عمومی اند که، علاوه بر دارا بودن جنبه‌های تفریحی و فرهنگی و زیست محیطی، جنبه خدمات دهی به مناطق مختلف شهر را نیز دارند )دفتر امور فنی و تدوین معیارها، 1380: 29( اصولاً طبیعت و ماهیت این فضاها به گونه‌ای است که تمام طبقات مردم می‌توانند از آنها استفاده کنند.در پارک‌های عمومی سعی می‌شود که تمام وسایل سرگرمی و رفاهی، تقریباً برای هرگونه سلیقه و فکر و سن وجود داشته باشد )حکمتی، 1369: 324( استقرار پارک‌های شهری از یک سو به جهت تأثیری که بر کیفیت زندگی شهری و نیل به توسعه پایدار دارند و از سوی دیگر به جهت بار مالی بدون بازگشت سرمایه و سود که برای شهرداری‌ها به جای می‌نهند، ارزش بررسی گسترده را دارند. )Manlun, 2003, 31).
فضای سبز بخشی از سیمای شهر است که از انواع پوشش گیاهی ساخته شده توسط انسان تشکیل شده است و به عنوان یک عامل زنده و حیاتی در کنار کالبد ساختمانی، تعیین کننده ساخت مورفولوژیک شهر و واجد بازدهی اجتماعی و اکولوژیکی است. بازدهی اکولوژیکی به معنای زیباسازی بخش‌های شهری، کاهش دمای محیط، تولید اکسیژن و افزایش نفوذپذیری خاک در مقابل انواع بارش می‌باشد. از طرفی فضای سبز دارای بازدهی اجتماعی است که عموم مردم بتوانند از آن استفاده کنند.
)سعید نیا، 1383( فضای سبز شهری بخشی از فضاهای وسیع یا محدود موجود در محدوده عملکردی شهر است که به منظور ایجاد تنوع زیستی و زیبایی، تأمین رفاه انسانی، افزایش کیفیت زندگی و
ارائه خدمات ویژه شهروندان انتخاب شده است و با انواع پوشش گیاهی بومی و غیر بومی، تحت نظارت و مدیریت انسان شهری قرار می‌گیرد. )ضرابی،1385(
اقسام فضای سبز شهری
فضاهای سبز موجود در شهرها را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد:
1-پارک‌ها و فضاهای سبز عمومی که مورد استفاده عموم قرار می‌گیرند و به عنوان فضاهای تفریحی مطرح هستند.
2-فضاهای سبز میادین و بلوارها و حاشیه خیابان‌ها که در ایجاد هوای پاک و سالم برای شهر و ایجاد منظری زیبا در شهر مؤثر هستند.
3-جنگل‌ها و باغ‌ها و فضای سبز حفاظت شده که فقط در ایجاد هوای پاک و سالم مؤثر هستند.
اما بطور کلی فضاهای سبز را بر اساس موقعیت قرارگیری در شهر می‌توان به دو گروه تقسیم کرد: فضاهای سبز برون شهری که همان فضاهای سبز پیرامون یا حاشیه شهر اند که از سویی نقش مهار کننده رشد بی رویه و از سوی دیگر بازدهی اکولوژیک-زیست محیطی شهر را دارد و شامل همه محیط زیست‌های شهری می‌شود و فضاهای سبز درون شهری که خود به چند دسته تقسیم می‌شود و شامل فضاهای سبز عمومی، فضاهای سبز نیمه عمومی، فضاهای سبز خیابانی، فضاهای خصوصی حیاط خانه‌ها و بام‌ها و بالکن‌ها می‌شود. )یوسفی،1386(
پارک‌ها و مزایای گردشگری آنها
پارک قطعه زمینی است در داخل یا نزدیک شهرها که معمولا با امکاناتی نظیر زمین‌های بازی، گردشگاه‌ها و زمین‌های ورزشی برای استفاده عمومی تجهیز می‌شود. همچنین قطعه زمینی را گویند که مشتمل بر دختزار و چمن در پیرامون شهرها باشد. )مجنونیان، 1374( پارک‌ها و فضاهای سبز در شهرها نه تنها ضامن سلامت جسم و روح شهروندان هستند بلکه محیط‌های شهری را برای کار و زندگی دلچسب و جذاب می‌کنند.با این وجود هنوز کلان شهرهای بسیاری در دنیا وجود دارند که در طراحی و مدیریت چنین فضاهایی موفق عمل نکرده اند. رشد جمعیت و افزایش مهاجرت به شهرها از یکسو فضاهای شهری را با محدودیت بیشتری مواجه ساخته و از سوی دیگر نیاز شهروندان به فضاهای سبز برای آسایش خاطر افزایش یافته است.طراحی و ساخت پارک‌های خلاقانه و زیبا در پاسخ به این نیاز اساسی انسان شهرنشین از نیمه دوم قرن نوزدهم در بسیاری از شهرهای مهم و مدرن دنیا آغاز شد. در همان زمان برنامه ریزان شهری بر این باور بودند که پارک‌های شهری باعث کاهش استرس و اضطراب زندگی شهری شده و شرایطی عادلانه و برابر را برای فقیر و غنی ایجاد می‌کنند تا در کنار هم از طبیعت و مزایای آن بهره مند شوند و از آرامش ایجاد شده توسط پارک‌ها لذت کافی را ببرند. پارک‌ها نقش بسیار مهم و ارزشمندی در پایداری محیط زیست شهرها دارند. این پارک‌ها موجب خنک شدن و تمیزی هوا می‌شوند. در عین اینکه برای خانواده‌های کم درآمد تفریحی ارزان و در دسترس محسوب می‌شوند.به طور کل وجود چنین فضاهایی تأثیرات روانی مثبت و عمیقی بر جامعه می‌گذارد و از میزان جرم و جنایت‌ها می‌کاهد. )مدنی،1394(
فواید پارک‌ها
پارک‌ها و استفاده از فضای سبز را می‌توان عاملی برای صرفه‌جویی در ابعاد متفاوت معرفی کرد. اکثر خانواده‌ها به پارک‌های نزدیک محل زندگی خود می‌روند.. بنابراین نیازی به استفاده از وسیله نقلیه شخصی نبوده، در نتیجه در مصرف سوخت بنزین صرفه‌جویی می‌شود. همچنین معمولاً در ساعاتی که خانواده‌ها به پارک‌ها می‌روند، میزان مصرف برق نیز کمتر شده، در این صورت خانواده‌ها از هوای خنک و روشنایی پارک استفاده می‌کنند از این رو استفاده از وسایل سرمایشی و روشنایی منازل کاهش پیدا می‌کند و صرفه‌جویی اقتصادی خرد برای خانواده‌ها و صرفه‌جویی اقتصادی کلان برای جامعه در قبال هزینه تولید برق را در پی خواهد داشت.در شهرهای بزرگ به علت بالا بودن میزان جمعیت، مسؤولان توسعه فضای سبز را بهانه‌ای برای تمیز شدن هوا قرار می‌دهند. اما نکته مهمی در این میان وجود دارد که دکتر پرویز کردوانی استاد دانشگاه و محقق محیط زیست این چنین به بیان آن می‌پردازد: درخت هزار برابر چمن قدرت خنک کنندگی و تصفیه هوا را دارد، علاوه بر این ثابت شده گازهایی که در اثر استفاده از ماشین‌های چمن زنی تولید می‌شوند باعث نازک شدن لایه ازن خواهد شد. همچنین چمن زارها به آبیاری زیاد احتیاج دارند، لذا بهتر است در فضاهای سبز بجای کاشت چمن، درخت کاشته شود که هم به پاک شدن هوا و صرفه‌جویی در میزان آبیاری کمک کند و هم سرمایه‌گذاری صورت گیرد. برای نمونه درخت‌هایی مثل چنار و صنوبر در از بین بردن سموم و آلودگی‌ها نقش بسزایی دارند.
همچنین دکتر کردوانی معتقد است: در کشورهای توسعه یافته، معابر پارک‌ها درست بر اساس نیاز افراد ساخته می‌شود تا به هیچ عنوان به طبیعت سبز آسیبی وارد نشود و چه زیباست فضاها ی سبز کشور ما نیز بر اساس اصول ساخته شود تا به مکانی برای تفریح‌های سالم، انجام حرکات ورزشی، دید و بازدید اقوام و دوستان و رسیدن به آرامش تبدیل شوند. )نوری،1390( پارک‌های شهری دارای نقش
اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی هستند، با مزایایی چون درمان بیماری‌های روحی، محیطی مطلوب و مناسب برای پرورش کودکان، یکپارچگی اجتماعی، حفظ آسایش و آرامش و نظایر اینها، که در عین حال شاخصی برای ارتقای کیفیت فضای زندگی و توسعه جامعه محسوب می‌شوند.پارک‌ها اهمیت زیادی در پایداری محیطی شهرها و بهبود کیفیت زندگی ساکنان آن دارند. فضاهای سبز شهری و پارک‌ها از اهمیت استراتژیکی در کیفیت جامعه برخوردارند و حضور مکان‌های طبیعی )مثل پارک ها، جنگل‌های شهری و کمربندهای سبز( و اجزای طبیعی )مثل درختان و آب( در زمینه شهری علاوه بر خدمات مهم زیست محیطی، خدمات فیزیولوژیکی و اجتماعی را نیز فراهم می‌کند. فضاهای شهری نظیر پارک‌ها که در آن عناصر طبیعی بکار رفته است، به غیر از فواید زیباشناختی،فیزیولوژیکی و بهداشتیدارای مزایای اجتماعی دیگر نیز می‌باشند.به عنوان مثال درختان و گیاهان در فضاهای عمومی موجب یکپارچه سازی و تعادل بین افراد جامعه و بهبود توسعه روابط اجتماعی می‌شود.منظر سبز و پارک می‌تواند مزایای اقتصادی را هم برای شهرداری و هم شهروندان فراهم سازد.برای مثال پالایش هوا توسط درختان، منجر به کم شدن هزینه‌های کاهش آلودگی و میزان آن می‌شود.به علاوه ایجاد پارک‌های شهری باعث افزایش جذابیت شهر، افزایش گردشگری و و در نتیجه درآمد می‌گردد.

احمد فتاحی