بودجه پیش بینی درآمد ها و هزینه های یک وزارتخانه یک سازمان یا یک دستگاه اجرایی برای یک سال مالی است به عبارتی بودجه بیان مالی عملیات دولت می‌باشد و مهم ترین سند دولتی است که دستگاه های اجرایی را در دستیابی به اهداف چشم انداز و برنامه های توسعه کشور و انجام اثربخش وظایف خود یاری می‌رساند.
یکی از مهمترین مشکلات اصلی سازمان ها و دستگاه های اجرایی در پاسخگویی به مطالبات مردم عدم پیش بینی دقیق بودجه خود می‌باشد (ضعف در نظام بودجه ریزی)
شهروندان هر جامعه ای که به حقوق اقتصادی خود آگاهی دارند خواهان پاسخ‌گویی ،کارایی و اثربخشی و صرفه اقتصادی طرح ها و برنامه ها هستند.
چنین جامعه ای روش های غیر شفاف و سنتی بودجه ریزی را نمی‌پذیرد و خواستار ایفای مسئولیت پاسخگویی دستگاه های استفاده کننده از بودجه به نهاد قانون گذار هستند ، بودجه ریزی عملیاتی یکی از راه های تقویت مسئولیت پاسخگویی است لذا تنظیم دقیق لایحه بودجه با رویکرد هدفمند و عملیاتی بر اساس برنامه ها ، کمیت ها و قیمت تمام شده خدمات در هر دستگاه اجرایی از ضروریات می‌باشد. برای پیاده سازی بودجه ریزی دقیق عملیاتی در ایران ابتدا لازم است تعریف جامعی از آن مطرح شود و کلیه‌ی دست اندرکاران مربوط (تقویت کمیته های بودجه دستگاه های اجرایی) تحت آموزش های لازم قرار گیرند و هدف از این تغییر نیز برای آنها روشن شود و موانع و مشکلات موجود در استقرار نظام بودجه ریزی (موانع سازمانی و مدیریتی، موانع فردی و انسانی ،موانع محیطی ) برطرف گردد شاید این تغییر باعث افزایش بهره وری و پاسخگویی بهتر و اثر بخش تر دستگاه های اجرایی شود.بودجه ریزی عملیاتی روشی برای تخصیص منابع به منظور دستیابی به اهداف ،برنامه ها و نتایج ارزیابی شده است ،در این روش منابع بودجه به اهداف مورد نظر در قالب برنامه به نحوی کارا و اثربخش تخصیص می یابد .به عبارتی عوامل صرفه جویی و اثربخشی به ابعاد سنتی بودجه ریزی اضافه می شود .بنابراین سه عنصر کلیدی بودجه ریزی عملیاتی را می توان اهداف قابل سنجش ،استراتژی ها و برنامه های عملیاتی دانست . هدف نهایی بودجه ریزی عملیاتی یاری رساندن به اتخاذ تصمیمات عاقلانه در خصوص تخصیص و تعهد منابع دولت بر اساس پیامدهای قابل سنجش است که نتایج قابل انتظار دستگاه اجرایی را در طی زمان منعکس می کند .بودجه ریزی عملیاتی اهداف ویژه ای نظیر ارایه مبنای صحیح جهت اتخاذ تصمیم در خصوص تخصیص منابع ،ایحاد ارتباط بین بودجه و نتایج عملکرد برنامه ،ارایه مبنایی برای پاسخگویی و شفافیت بیشتر در قبال استفاده از منابع کشور ،تمرکز فرآیند تصمیم گیری روی مهم ترین مسایل و چالش های که دستگاه اجرایی با آن مواجه است و ارایه مشوق های برای مدیریت عملکرد بر مبنای بهبود مستمر است .فواید بودجه ریزی عملیاتی که در آن بودجه بعنوان وسیله ای برای برنامه ریزی اقتصادی و اجرای برنامه ها و مدیریت عملکرد است شامل این موارد است :۱-در این نظام میان خروجی فعالیت ها و اقدامات دستگاهها و ماموریت ها و وظایف کلان دولت ارتباط روشنی برقرار می شود ۲-پیامد فعالیت ها و اقدامات دستگاهها بر روی اقتصاد کشور و میزان اثرات آن اندازه گیری و مدیریت می شود ۳-تعریفذخروجی ها در قالب شاخص های های اندازه گیری و ارزیابی کیفیت کالاها و خدمات ارایه شده در مقایسه با آنچه در بخش خصوصی انجام می شود ۴-در بر گیرنده شاخص های شفاف عملکردی و نظام های ارزیابی عملکرد ۵-دربرگیرنده پاسخگویی در سطح بالاتر به همراه پاداش ها و مجازات های مربوط ۶-مسولیت پذیر ساختن مدیران در قبال تصمیماتی که روی نتایج بودجه تاثیر می گذارد .تحقق بودجه ریزی عملیاتی مستلزم انجام این اقدامات است :۱-هدف گذاری کمی و قابل سنجش در راستای تحقق اهداف آرمانی (چشم انداز بلند مدت )۲-,تعیین شیوه های گوناگون برای رسیدن به اهداف ۳-,اولویت بندی اهداف ۴-طبق بندی و تعریف برنامه ها ،فعالیت های سازمانی در قالب اهداف استراتژیک و ماموریت های سازمانی ۵-,تعیین قیمت تمام شده برنامه ها و فعالیت ها متناسب با کیفیت و محل جغرافیایی انجام فعالیت با استفاده از شیوه های مربوط ۶-تنطیم لایحه بودجه با رویکرد هدفمند و عملیاتی بر اساس تعیین برنامه ها ،کمیت ها و قیمت تمام شده خدمات ۷-توزیع منابع در چارچوب ارقام مذکور در قوانین بودجه بین کوچکترین واحد های سازمانی که انجام دهنده برنامه ها و فعالیت ها هستند ،مناسب با کمیت و کیفیت و محل جغرافیایی انجام فعالیت ،۸-,تنظیم تفاهم نامه های مدیریتی میان مدیران بالاتر با مدیران واحد‌های عملیاتی برای انجام برنامه ها و فعالیت ها بر اساس قیمت تمام شده ۹-اعطای اختیارات لازم به مدیران مجری برای تدوین فرآیندها و انجام اصلاحات اداری ،مالی و استخدامی به منظور تحقق اهداف تعیین شده متناسب با قیمت تمام شده ۱۰-تعریف نظام های نظارتی و ارزیابی عملکرد با رویکرد کنترل نتیجه و محصول به جای کنترل فرآیند انجام وظایف ۱۱-تخصیص منابع متناسب با میزان تحقق اهداف تعیین شده در تفاهم‌نامه ۱۲-دریافت گزارش های عملکردی و انطباق با اهداف آرمانی و استراتژیک و اتخاذ تصمیم برای تنظیم برنامه های بعدی ..اجرای دقیق نظام بودجه ریزی عملیاتی مشروط بر این است که دستگاههای اجرایی کشور دارای چشم انداز و برنامه های مدون بلندمدت باشند و برنامه اجرایی آن ها بصورت عملیاتی تنظیم شود .
و من یتوکل علی الله فهو حسبه
با احترام -دکتر مسعود شاهوردی