گنبد لاجوردی مسجدی ( مسجد امام ) در قلب نقش جهان اصفهان از مرمتی غیرکارشناسی زخم خورده است. این مسجد تاریخی که یادگار معماری ( مهرازی ) عصر صفوی است طی سال‌و ماه های گذشته با تغییراتی تحت عنوان مرمت قرار گرفته است.

مسجد سلطانی ” امام خمینی “، یادگار استاد بزرگ ” علی اکبر اصفهانی ” در ضلع جنوبی میدان ” نقش جهان ” شهر اصفهان است. این مسجد که در ضلع جنوبی میدان نقش جهان قرار دارد در سال ۱۰۲۰ هجری به فرمان شاه عباس یکم، در بیست و چهارمین سال سلطنت وی شروع شده و تزئینات و الحاقات آن در دوره جانشینان او به اتمام رسید. شاه عباس مسجد را برای شادی روح جدش، شاه طهماسب بنا نمود.
حال این بنای تاریخی که روای بخشی از تاریخ ایران زمین در عصر صفویه است طی عملیاتی غیر کارشناسی مورد مرمت قرار گرفته است. این عملیات مرمت به بخشی از گنبد مسجد آسیب جدی وارد کرده است‌. آسیبی که رنگ و شیب گنبد را دستخوش تغییراتی چون تغییر رنگ از لاجوردی به ” سفید ” و بخشی از شیب و قوس آن را از تراز اولیه خارج کرده است. از آنجا که در قوانین و اصول حرفه ای مرمت آثار تاریخی می‌بینیم که بحث بر احیا، حفظ و نگهداری این آثار است نه تغییر شکل، رنگ و اصول معماری آن اما این قانون گویا گاهی در کشور تاریخی ایران بدون توجه به ارزش آثار تاریخی نادیده گرفته شده و مسئولین مربوطه نیز بروی آن چشم بسته و تنها به گزارش نویسی دوره مدیریت خود بسنده می کنند‌. اما تکلیف چیست؟ مگرنه آنکه حفظ و انتقال دانش تاریخ و آثار آن به نسل جدید از علم های مهم و کاربردی فرهنگی بشر است ! پس چرا در سرزمین بزرگ ترین سلسله های تاریخی شاهد تخریب و یا تغییر شکل و نوع آثار تاریخی و روایت های آن هستیم؟
تخریب و یا تغییر نوع بنای تاریخی طبق قانون جرم محسوب می شود و این امر در تمامی دانشگاه های حقوقی و فرهنگی تدریس و یادآوری می شود اما گویی این قوانین برای برخی از مدیران مربوطه عملی نیست و تخریب برایشان کاریست عادی‌. از تخریب بافت تاریخی شیراز در حریم حرم ” شاهچراغ” گرفته تا میل های تاریخی جنوب و بی توجهی به گوردختر و آثار تاریخی لرستان گرفته تا تغییر رنگ و تراز معماری گنبد مسجد سلطانی نقش جهان همه و همه نشان از بی توجهی به قوانین حقوقی و حرفه ای نگه داری از آثار فرهنگی و تاریخی در ایران دارد‌.

مسجد امام اصفهان یا همان مسجد سلطانی یکی از مهم‌ترین بناهای دوران صفویه، مسجد امام اصفهان است که شاهکار معماری به شمار می‌آید. این مسجد در قرن یازدهم هجری ساخته شد و با کاشی‌کاری‌ها، نجاری‌ها و معماری زیبای خود یکی از گنجینه‌های اسلامی است که به عنوان آثار ملی ایران به ثبت رسیده و هم اکنون یکی از جاهای دیدنی اصفهان به شمار می‌آید. این بنا نشان دهنده آرمان‌ها، سنت‌ها، مفاهیم دینی و عرفانی است. مسجد امام اصفهان از عظیم‌ترین بناهای جهان به شمار می‌آید که نه تنها برای ایران، بلکه برای تمام دنیا ارزش خاصی دارد. این مسجد در میراث جهانی نیز به ثبت رسیده است.

تصاویر منتشر شده در شبکه های اجتماعی نشان می دهد گنبد مسجد شیخ لطف الله که دارای نقوش و اسلیمی های منحصر به فرد و رنگ خاص کرمی و شتری است، با مرمت غیراصولی اخیر، کاملا دوتکه شده است و خط مشخص و ضخیمی، بخشهای مختلف نقوش گنبد را جدا کرده است. فعالان میراث فرهنگی معتقدند این گونه مرمت غیراصولی باعث از بین رفتن اصالت و جایگاه این بناهای تاریخی می شود و احتمال می رود یونسکو به موضوع ورود کرده و به عنوان حفاظت از میراث مشترک بشری، در حوزه مرمت این بناها دخالت کند. پیش از این هم فعالان میراث فرهنگی بارها درباره تهدید تخریب پل های تاریخی اصفهان به خاطر عبور مترو و قطع جریان زاینده رود اعتراض کرده بودند. آنها همچنین به مرمت غیراصولی بناهای تاریخی دیگر اصفهان از جمله کاخ عالی قاپو و نمای شمالی میدان نقش جهان و سردر بازار قیصریه معترض بودند.

لازمه حفظ و نگهداری آثار تاریخی

اولاَ اگر این اصل را بپذیریم که انسان خردمند از تجارب دیگران عبرت می گیرد و تلاش می کند تا برای موفقیت در زندگی خویش از خطاهای دیگران پرهیز کند و دنباله رو عوامل موفقیت آفرین در زندگی باشد، فهم تاریخ و نحوه ی زندگی گذشتگان آیینه ای تودرتو از تجارب گوناگون است که حفظ آثار فرهنگی که نمایانگر مجموعه ای از آزمون و خطاهای آبا و اجدادمان است، می تواند ما را در فهم این گذشته به منظور تحلیل رفتار کنونی خویش و تنظیم بهینه ی زندگانی خود برای حال حاضر و نسل های آینده یاری نماید. به ویژه آنکه این حق نسل های آینده است که با در اخیتارداشتن میراث گذشتگان خویش، تحلیل و برداشت خود را از تاریخ کشورشان داشته باشند.

دوما؛ از آنجا که هم اکنون در عرصه ی بین المللی دستاوردی تکنولوژیک برای رقابت با کشورهای توسعه یافته ی دنیا نداریم، توجه به حفظ و نگهداری میراث فرهنگی کشورمان می تواند گامی باشد درجلوگیری از خودباختگی فرهنگی و احساس بی ریشگی فرهنگی در برابر فرهنگ غرب. به همین شکل در سطح محلی، حفظ آثار فرهنگی برای ایجاد اتکای به نفس در خودآگاه جمعی مردم آن محل بسیار مفید است. از طرف دیگر از آنجا که افراد در شهر و محل اسکان خویش احساسی نزدیک و ملموس با آثار تاریخی موجود در اطراف محیط زندگی خود می توانند داشته باشند، توجه به این آثار و حفظ آنها می تواند وسیله ای برای ایجاد انگیزه در افراد برای توجه به تاریخ ملی خویش از طریق این آثار محلی باشد. البته دراین راستا باید مراقب باشیم که به خودبزرگ بینی کاذب و مشکلات شیزوفرنیک فرهنگی مبتلا نشویم.

سوم؛ نگاهی به تجارب کشورهای دیگر از جمله کشور ترکیه، نشان دهنده ی اهمیت حفظ میراث فرهنگی برای جلب توریست به کشور از نظر درآمد فراوان اقتصادی می باشد ، درآمدی که نه تنها جبران کننده ی هزینه های حفظ و نگهداری آثار فرهنگی در مناطق مختلف کشور است، بلکه نقش مهمی در ایجاد اشتغال در هر منطقه و کاهش اتکای کشورمان بر درآمدهای نفتی خواهد داشت.

نگاهی به مواد قانونی مرتبط با جرم تخریب اموال تاریخی فرهنگی

ماده ۵۵۸ الی ۵۶۹ قانون مجازات اسلامی در مورد جرم تخریب اموال تاریخی نکاتی را بیان می کند و ابعاد و جوانب این جرم را به طور کامل مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می دهد. بررسی و مطالعه ی این مواد قانونی به روشنی بیان می کند که قانون گذار تا چه میزان به ارزش و اهمیت بنا های تاریخی و ابنیه ی ارزشمند ملی کشور توجه داشته و برای آن مجازات های شدیدی را تعیین نموده است.

حساسیت دولت و اداره ی میراث فرهنگی بر روی تمامی اموال، اشیاء و ابنیه ای که به ثبت ملی رسیده اند، زیاد است و مجازات های تعیین شده از آن جنبه ی بازدارنده دارد. یکی دیگر از مواد قانونی مطرح شده در بالا ماده ی ۵۶۶ قانون مجازات اسلامی است. در این قانون بیان می شود که چنانچه فردی از نمونه های آثار تاریخی، نمونه ای تقلبی بسازد و آن را حمل و نگهداری نموده و تصمیم بر فروش آن را داشته باشد،  از ۹۱ روز الی ۶ ماه به حبس محکوم خواهد شد و بر اساس نظر کارشناس میراث فرهنگی به میزان نصف قیمت اثر را به عنوان جریمه باید پرداخت نماید. برای درک دقیق و درست از مواد قانونی مطرح در قانون مجازات اسلامی در خصوص جرم تخریب اموال تاریخی فرهنگی باید مواد قانونی آن را به دقت مورد بررسی قرار داد و با دریافت مشاوره از وکلا و متخصصان این حوزه نکات و مطالب مهم را دریافت نمود و آن استفاده کرد.

طبق مواد قانونی ذکر شده افرادی که در تخریب نمای گنبد مسجد امام میدان نقش جهان دست داشته اند باید مورد پیگرد قانونی قرار گیرند و دولت محترم در بازسازی، احیا، ترمیم و حفظ آثار تاریخی ک فرهنگی بازنگری اصولی و حرفه ای طبق استاندارد های جهانی داشته باشد.

مهدی بیرانوند روژمان